Door de energietransitie schakelt Nederland grootschalig over op elektriciteit. Door deze grotere belasting is het noodzakelijk dat het elektriciteitsnet zo snel mogelijk wordt uitgebreid. De vraag naar capaciteit op het elektriciteitsnet neemt echter sneller toe dan de netbeheerders bij kunnen bouwen. Dit leidt tot netcongestie: overbelasting van het net, zowel op het gebied van invoeding als afname.
Netcongestie dreigt de energietransitie te vertragen, opties voor innovatie te verhinderen en het vestigingsklimaat in Nederland te verslechteren. Naast dat het noodzakelijk is het net zo snel mogelijk uit te breiden, liggen er in tussentijd kansen om het net efficiënter te gebruiken. Buiten de momenten van piekbelasting op het net is er namelijk wel nog ruimte beschikbaar.
Het ministerie van Economie en Klimaat heeft het Landelijk Actieprogramma Netcongestie (LAN) opgesteld. Het LAN stuurt aan op drie sporen: Sneller bouwen, sterker sturen en het vergroten van de flexibiliteit van het net. Sneller bouwen gaat over het sneller realiseren van de netuitbreidingen. Sterker sturen betreft het sturen op een betere benutting van het net, door middel van samenwerking tussen netbeheerders, de Autoriteit Consument & Markt (ACM) en netgebruikers. Het vergroten van de flexibele capaciteit gaat over het stimuleren van publiek-private maatregelen voor slimme oplossingen.
Naar aanleiding van het LAN is Nederland druk bezig met het uitvoeren van de drie sporen. De implementatie is zichtbaar op verschillende niveaus, van grote bedrijventerreinen die energiehubs vormen aan tot Mkb’ers die slimme energiesystemen benutten.
De Wereld van B
Het draait allemaal om welke keuzes we maken op weg naar een klimaatneutraal energiesysteem. En dat er iets moet gebeuren is duidelijk. We moeten het anders gaan doen. Het huidige systeem werkt ook niet meer zoals we dat verwachten. Er zitten grenzen aan en ontwikkelingen (dreigen te) stagneren omdat het steeds lastiger is om ze op het stroomnet aan te sluiten.
In de Wereld van B geloven we in vijf principes:
- Energie is lokaal in balans
- Het energiesysteem is gedistribueerd
- Alles draait om toegang, voor iedereen
- Lokaal eigenaarschap, integrerende samenwerking
- Faciliteren van maatschappelijke kracht
Duurzame energie is overal, je moet het alleen lokaal benutten en ervoor zorgen dat vraag en aanbod zoveel mogelijk met elkaar in balans zijn.
Opwek ten tijde van netcongestie
Zowel de afname als de opwekzijde worden in Zuid-Limburg geconfronteerd met netcongestie, waardoor het soms nog jaren kan duren voordat een nieuw opwek project aangesloten kan worden op het elektriciteitsnet. Toch zijn er nog kansen om opwek te ontwikkelen. Enerzijds door de hoeveelheid opwek af te stemmen op lokale afname. Het motto daarbij is niet langer om daken maximaal vol te leggen, maar om het aantal zonnepanelen af te stemmen op wat er lokaal verbruikt kan worden. Door in gebieden samen te werken, met energiehubs bijvoorbeeld, kan de potentie voor lokale opwek worden vergroot doordat de hoeveel afname dat gekoppeld wordt aan de opwek vergroot wordt.
Ook voor wind en zon op land geldt dat er naar slimme toepassingen moet worden gekeken. Naast het lokaal afnemen komen er mogelijkheden met nieuwe contractvormen voor uitgestelde teruglevering. In combinatie met opslag wordt er dan alleen aan het net teruggeleverd wanneer er ruimte en capaciteit beschikbaar is. Het landelijke bestuursakkoord voor de aanscherping van ‘nee, tenzij’ voor zonneparken op landbouw- en natuurgronden (trede 4) geeft aan zonneparken wel mogelijk zijn als ze ‘betekenisvol bijdragen aan de vermindering van de netcongestie of zorgen voor vergroting van een efficiënter netwerkgebruik (netneutraal)’[1].
Energiehubs
Een van de voornaamste oplossingen van netcongestie op bedrijventerreinen is het vormen van een energiehub. Een energiehub is een lokale samenwerking tussen verschillende partijen die energie verbruiken en/of opwekken. Deze partijen stemmen de processen van energieopwekking, opslag, conversie en verbruik op elkaar af, zodat de pieken in de elektriciteitsvraag worden verminderd en er lokaal weer ruimte ontstaat voor nieuwe elektriciteitsvragers. Hiervoor zijn formele afspraken nodig om de onderlinge afspraak te borgen. Ook is een juridische entiteit nodig om namens de deelnemende partijen een groepscontract af te sluiten met de regionale netbeheerder. Deze oplossing zit nu nog in de pilot fase, maar komt naar verwachting medio 2024 beschikbaar.
Een voorbeeld van een energiehub is de Smart Energy Hub Zwolle Noord die vanaf 13 oktober 2023 van start is gegaan[2]. De hub heeft de capaciteit om verbruik en opwekking te meten en deze via een balanceringsplatform op elkaar af te stemmen. Dit zorgt voor een betere coördinatie van vraag, lokale opwek en energieopslag. Drie prominente ondernemingen, Tiem, Axxor en Zehnder zijn gevestigd op het Hessenpoort-bedrijventerrein en hebben een collectieve overeenkomst voor netcapaciteit afgesloten met netbeheerder Enexis.
In Limburg zien we ook dat er gekeken wordt naar mogelijkheden om energiehubs te faciliteren. Bijvoorbeeld op het bedrijvenpark Pannenweg II, waar de Parkmanagement Organisatie een onderzoek is gestart om te bepalen welke hoeveelheid elektriciteit netcongestie in het gebied veroorzaakt[3]. Ook wordt er gekeken hoe er een energiemanagementsysteem (EMS) en energiehandelsplatform (EHP) kan worden opgesteld. Op deze manier wordt voorkomen dat overtollige energie aan het net wordt teruggeleverd en in plaats daarvan kan de netcapaciteit worden gedeeld met naburige bedrijven.
Slimme afspraken
Naast het vormen van energiehubs wordt er ook door netbeheerders gekeken naar slimme afspraken om het bestaande energienet beter te benutten. Hierbij ligt de spits vermijden (of peakshaving) ten grondslag, om zo de momenten dat het net belast wordt over de dag te verspreiden, waardoor congestie tegengegaan wordt.
Een voorbeeld hiervan is te zien bij het windpark in Farmsum, gelegen in Groningen en aangesloten op een middenspanningsstation van Enexis in Weiwerd. Hier hebben Enexis en Eneco voor het eerst een overeenkomst gesloten voor 'spitsvermijding' op het elektriciteitsnet[4]. Tijdens piekmomenten zal het windpark minder elektriciteit produceren om congestie in het net te verminderen. Deze maatregel leidt tot beschikbare netcapaciteit voor de aansluiting van 30.000 zonnepanelen. Het contract trad in werking op 1 september 2023 en blijft van kracht totdat het elektriciteitsnet ter plaatse is versterkt.
Slimme energiesystemen
Netbeheerders werken aan innovatieve methoden om te kunnen sturen op momenten dat overbelasting van het net dreigt. Een voorbeeld hiervan is “congestiemanagement”, waarbij bedrijven wordt gevraagd hun vraag op momenten van piekbelasting aan te passen. Bijvoorbeeld als er overbelasting dreigt door een te grote afname van elektriciteit, dan kan een bedrijf helpen om gedurende het moment van piekbelasting minder elektriciteit af te nemen van het. Hiervoor ontvangen ze dan een vergoeding.
Het merendeel van bedrijven toont echter nog te weinig enthousiasme om hieraan bij te dragen. Toch hebben netbeheerders en het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat ondernemers opgeroepen om hun steentje bij te dragen aan deze vorm van congestiemanagement. Het is niet langer vanzelfsprekend dat het netwerk continu 24/7 kan voorzien in de vraag naar elektriciteit. Bedrijven moeten zich dus richten op methoden om piekbelasting te verminderen en op andere tijdstippen gebruikmaken van het netwerk.
Een voorbeeld van succesvol congestiemanagement op dit schaalniveau is bij Akerboom Freesia in Zuid-Holland[5]. In de winter worden de kaslampen hier nu twee uur eerder uitgeschakeld, terwijl ze 's ochtends ook twee uur eerder worden ingeschakeld. Deze eenvoudige aanpassing van de bestaande klimaatcomputers heeft aanzienlijke voordelen voor bedrijven in de omgeving. Als gevolg hiervan hebben negen andere klanten van de regionale netbeheerder Liander een aansluiting gekregen, zonder te wachten op de uitbreiding van een elektriciteitsstation in Leimuiden.
Toekomst: Problemen op het laagspanningsnet
Tot op heden vindt netcongestie met name plaats op het midden- en hoogspanningsnet, maar het is aannemelijk dat congestie ook op het laagspanningsnet gaat plaatsvinden. Dit kan dan ook gevolgen gaan hebben op huishoudens en nieuwbouw.
Om deze reden heeft het ministerie van Klimaat en Energie een vierde spoor toegevoegd aan het LAN genaamd Slim laden en verduurzamen woningen, zoals blijkt uit de kamerbrief van Minister Jetten op 18 oktober 2023[6]. Er wordt gewerkt aan een actieplan voor de aanpak van congestie op het laagspanningsnet. Er wordt gekeken naar mogelijkheden voor congestie neutrale nieuwbouw, de isolatie van de bestaande gebouwde omgeving, het gebruik slimme laadpunten en (hybride) warmtepompen. De resultaten van het onderzoek worden in het voorjaar van 2024 verwacht.
Links naar uitleg over oplossingen bij netcongestie:
Bronnen:
